Xét nghiệm Hormon kích thích tuyến giáp TSH và ý nghĩa lâm sàng

NHẮC LẠI SINH LÝ

TSH (Hormon kích thích tuyến giáp [Thyroid Stimulating Hormone]) là một glycoprotein có TLPT 28 000 dalton do thùy trước tuyến yên tiết ra dưới sự kiểm soát của một hormon của vùng dưới đồi (TRH). Khi nồng độ hormon giáp trong dòng tuần hoàn giảm xuống hay khi cơ thể phải đương đẩu với tình trạng stress thực thể hay tâm thần, vùng dưới đồi bị kích thích để giải phóng ra hormon gây giải phóng hormon hướng tuyến giáp (thyrotropin-releasing hormone [TRH]. Khi được tiết ra, TRH sẽ kích thích thùy trước tuyến yên sản xuất hormon kích thích tuyến giáp (thyroid Stimulating Hormone [TSH]. Sau đó TSH kích thích sản xuất và giải phóng triiodothyronin (T3) và thyroxin (T4). Nếu nồng độ T3 và T4 tự do trong máu tăng lên, tuyến yên bị kích thích để làm giảm sản xuất TSH thông qua cơ chế điều hòa ngược (feedback) âm tính.

Cơ chế điều hòa ngược sản xuất hormon TSH. Nguồn Internet

Hormon kích thích tuyến giáp (TSH) bao gồm hai chuỗi peptid alpha, beta và một nhórn hydrocarbon. Trình tự các axit amin của chuỗi nhỏ alpha (sous untie alpha) giống hệt nhau giữa TSH> FSH, LH và HCG vì vậy có thể gặp các phản ứng chéo nhất là ở phụ nữ sau tuổi mãn kinh. Trái lại, trình tự các các axit amin của chuỗi nhỏ bêta (sous-unité beta) và nhóm hydrocarbon của các hormon tuyến yên khác biệt nhau, vì vặy đảm bảo tính đặc hiệu hormon và miễn dịch học.

Dự trữ TSH của tuyến yên được ước tính là 4 UI. TSH hàng ngày được bài xuất vào khoảng 165 µUI với thời gian bán hủy là 50 phút. Hormon này được thải trừ chủ yếu qua đường thận dưới dạng bất hoạt.

Vị tri tác động của TSH là ở tuyến giáp. Nó được cố định trên các thụ thể của các tế bào tuyến giáp và có khả năng làm tăng:

- Tình trạng phân bố mạch và kích thước tuyến giáp.

- Tình trạng bắt giữ iod của tuyến giáp.

- Tổng hợp các thyroglobulin.

- Tổng hợp và giải phóng các triiodothỵronin (T3) và thyroxin (T4).

Mặt khác, TSH làm tăng chuyển hóa cùa glucose và có một tác động rõ rệt trên chuyển hóa lipid.

Bài xuất TSH của thùy trước tuyến yến được quyết định bởi các yếu tố:

1.      Lượng hormon tuyến giáp tự do lưu hành trong hệ tuần hoàn:

- Trong trường hợp suy giáp, giảm T4 hay T3 kích thích tuyến yên tiết TSH.

- Trong trường hợp cường giáp, tăng T4 hay T3 ức chế tuyến yên tiết TSH.

2. TRH (thyrotropin Releasing Hormone) được vùng dưới đồi bài xuất. Hormon này kích thích tuyến yên tiết TSH.

MỤC ĐÍCH VÀ CHỈ ĐỊNH XÉT HGHIỆM

1.      Để chẩn đoán các tình trạng rồi loạn chức năng tuyến giáp (cường giáp và suy giáp).

2.      Để chẩn đoán phân biệt nguồn gốc suy giáp là tại tuyến giáp (suy giáp tiên phát) hay ngoài tuyến giáp (thứ phát): Khi tiến hành định lượng đồng thời nồng độ T4 tự do.

3.      Để theo dõi đáp ứng điều trị của bệnh nhấn bị rối loạn chức năng tuyến giáp.

CÁCH LẤY BỆNH PHẨM

            Xét nghiệm được tiến hành trên huyết thanh.

            Không nhất thiết yêu cầu BN phải nhịn ăn trước khi lấy máu làm xét nghiệm. Nếu có thể được khuyến cáo bệnh nhân dừng các loại thuốc gây ảnh hưởng đến kết quả XN.

            Bệnh phẩm sau khi lấy cần được ly tâm và bảo quản lạnh nhanh chóng nếu cần chuyển tới phòng xét nghiệm để định lượng hormon.

GIÁ TRỊ BÌNH THƯỜNG

            0,5 – 5 µIU/ml.

Mặc dù có các dao động theo nhịp ngày đêm với một đỉnh bài tiết của TSH xảy ra ngay trước khi ngủ, song các giá trị của TSH thu được vẫn trong giới hạn bình thường. Các giá trị của TSH không biến đổi khi có tình trạng stress, gắng sức hay do glucose.

TĂNG NỒNG ĐỘ TSH

Các nguyên nhân chính thường gặp là:

1.      Suy giáp nguồn gốc tại tuyến:

- Nếu nồng độ T3 và T4 bình thường: Suy giáp tiềm tàng.

- Nếu nồng độ T3 và/hoặc T4 giảm: Suy giáp rõ rệt.

2. Dùng các thuốc gây suy giáp:

- Thuốc kháng giáp trạng (Iod 131, propylthiourcil, strumazon)

- Amiodaron

- Lithium.

3. Có kháng thể kháng TSH hay có tình trạng kháng hormon giáp.

4. Cắt một phần hay toàn bộ tuyến giáp.

5. Cường giáp nguồn gốc tuyến yên (hiếm gặp): Ví dụ tình trạng cường tuyến yên, u tế bào biểu mô tuyến yên.

6. Sản xuất TSH lạc chỗ (VD: ung thư phổi, vú).

7. Viếm tuyến giáp Hashimoto và các viêm tuyến giáp khác.

8. Tuổi: 10% BN > 60 tuổi có TSH tăng cao, mặt khác có 25% số BN này bị giảm nồng độ T3 hoặc T4.

9. Suy tuyến thượng thận tiên phát.

10. Trẻ sơ sinh: TSH Tăng cao trong các giờ đầu sau sinh và trở lại bình thường trong vòng 5 ngày đầu.

11. Giảm thân nhiệt.

GIẢM NỒNG ĐỘ TSH

Các nguyên nhân chính thường gặp là:

1.      Cường giáp nguồn gốc tại tuyến giáp (do T3 hoặc T4)

2.      Suy giáp nguồn gốc tuyến yên hay dưới đồi (suy giáp thứ phát)

3.      Tuyến giáp đa nhân.

4.      Do dùng thuốc:

-  Tinh chất giáp.

- Amiodaron.

- Chế phẩm chứa iod.

- Proprasiolol

    5. Một số bệnh nhân bình giáp có TSH thấp (1% dân số).

    6. Giảm chức năng tuyến yên.

    7. Hội chứng não thực thể (organic brairn symdromne).

CÁC YẾU TỐ GÓP PHẦN LÀM THAY ĐỔI KẾT QUẢ XN

- Mẫu bệnh phẩm bị vỡ hồng cầu có thể làm thay đổi kết quả XN.

- Các thăm dò tiến hành gần đây có sử dụng chất đồng vị phóng xạ có thể

làm thay đổi kết quả XN.

-Nồng độ TSH chịu các biến đổi theo nhịp ngày đêm. Nồng độ nền xảy ra quanh thời điểm lúc l0h sáng và nồng độ cao nhất xảy ra quanh thời điểm lúc 10h đêm.

- Các thuốc có thể làm tăng nồng độ TSH là: Amiodaron, amphetamin, domiphen, iod vô cơ, lithium, methimazol, metoclopramid, morphin, nitroprussid, phenylbutazon, thuốc cản quang….

- Các thuốc có thể làm giảm nồng độ TSH là: Aspirin, dopamin, glucocorticoid, levodopa, hormon giáp.

LƠI ÍCH CỦA XN ĐỊNH LƯỢNG TSH

1.      Xn hữu ích để chẩn đoán các rối loạn chức năng tuyến giáp và nguồn gốc gây ra rối loạn này. Khi lâm sàng nghi ngờ có tình trạng rối loạn chức năng giáp, XN định lượng nồng độ TSH là chỉ định đẩu tiên:

- Các loại suy giáp:

+ Nguồn gốc tuyến giáp: TSH tăng.

+ Nguổn gốc tuyến yên hay dưới đồi: TSH thấp.

- Các loại cường giáp

+  Nguồn gốc tuyến giáp: TSH thấp.

+ Nguồn gốc tuyến yên: TSH tăng.

2.      Xét nghiệm giúp theo dõi tiến triển bệnh tuyến giáp và đánh giá hiệu quả điều trị (giảm dần nồng độ TSH ở các BN bị suy giáp được điều trị bằng tinh chất giáp).

CÁC HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH LÂM SÀNG DỰA TRÊN Y HỌC BẰNG CHỨNG

Độ nhạy của XN TSH cho phép sử dụng XN này như một test sàng lọc đơn độc tốt nhất để phát hiện tình trạng cựờng giáp và đối với các trường hợp BN ngoại trú, định lượng nồng độ TSH huyết thanh được coi là test nhậy nhất để phát hiện tình trạng thừa hay thiếu hormon giáp nhẹ và khó phát hiện lâm sàng.

CÁC CẢNH BÁO LÂM SÀNG

Nồng độ TSH ở mức giới hạn bình thường cao có thể đã là một bằng chứng gợi ý có suy giáp, trái lại một nồng độ TSH thấp hay thậm chí không phát hiện được chưa đủ để phân biệt chắc chắn giữa một đối tượng bình thường với người bị cường giáp. Trong trường hợp nghi ngờ bị cường giáp hay suy giáp, thực hiện test TRM cùng với định lượng TSH ở thời điểm 0, 20 và 60 phút thường giúp có được chẩn đoán.

Điều trị bằng amiodaron gây tình trạng rối loạn chức năng tuyến giáp ở 14 -18% các BN dùng amiodaron. Vì vậy trước khi bắt đầu điều trị cordaron cho bệnh nhân, cần định lượng nồng độ TSH cơ sở (nền) và sau đó theo dõi định kì 6 tháng/lần XN này trong suốt quá trình điều trị cordaron cho bệnh nhân.