Xét nghiệm Hormon cận giáp và ý nghĩa lâm sàng

NHẮC  LẠI  SINH  LÝ

Hormon cận giáp (PTH) là một hormon làm tăng nồng độ canxi máu được các tuyến cận giáp sản xuất. PTH đóng vai trò chính trong duy trì nồng độ canxi và phospho trong cơ thể. Tình trạng cân bằng này được thực hiện thông qua quá trình kích .thích ruột hấp thu canxi, tăng huy động canxi và phospho từ xương và ống thận tăng tái hấp thu canxi và bài tiết phospho.

PTH thoái giáng thành 3 đoạn phấn tử bao gồm đoạn tận N (N-terminal), đoạn tận c (C-terminal) và đoạn ở giữa. Tuy nhiên, PTH nguyên vẹn (dạng có hoạt tính sinh học chính) là dạng hormon thường được định lượng. Nồng độ trong máu của hormon này phản ánh hoạt động chức năng của tuyến cận giáp và phụ thuộc vào nồng độ canxi máu.

Parathyroid hormon. Nguồn Internet

MỤC ĐÍCH VÀ CHỈ ĐỊNH XÉT NGHIỆM

1.      Giúp cho chẩn đoán tình trạng rối loạn chức năng tuyến cận giáp (cường chức năng và suy chức năng).

2.      XN được chỉ định để đánh giá các BN có nồng độ canxi máu bất thường và để theo dõi các tình trạng bệnh lý có thể có tác động tới nồng độ camxi máu (Vd: suy thận mạn).

CÁCH LẤY BỆNH PHẨM

XN được thực hiện trên huyết tương.

BN được yêu cầu nhịn ăn 8 - 10h trước khi lấy máu xét nghiệm. Nồng độ PTH thay đổi trong ngày (nồng độ đỉnh xảy ra vào khoảng 2h sáng). Mẫu bệnh phẩm thường được lấy vào khoảng 8h sáng.

GIÁ TRỊ BÌNH THƯỜNG

10 - 60 pg/mL hay 10 - 60 ng/L

TĂNG NỒNG ĐỘ PTH

Các nguyên nhân chính thường gặp là:

- Giảm hấp thu canxi

- Suỵ thậm mạn.

- Sản xuất PTH lạc chỗ.

- Giảm canxi máu.

- Phụ nữ đang trong thời gian cho con bú.

- Có thai.

- Cường cận giáp tiên phát và thứ phát

- Tăng thải camxi trong nước tiểu do thận (renal hypercalciuria).

- Còi xương.

- Ung thư biểu mô tế bào vẩy (squamous cell carcinoma) của phổi

- Thiếu hụt vitamin D.

GIẢM NỒNG ĐỘ PTH

Các nguyên nhân chính thường gặp là:

- Bệnh tự miễn.

- Bệnh nhiễm độc giáp (bệnh Basedow).

- Tăng canxi máu.

- Suy chức năng cận giáp.

- Hội chứng nhiễm kiềm do uống sữa (milk-aSkaiì syndrome).

- Sau cắt tuyến cận giáp.

- Bệnh sarcoidose (sarcoidosis).

- Ngộ độc vitamin A và D.

CÁC YẾU TỐ GÓP PHẨN LÀM THAY ĐỔI KẾT QUẢ XÉT NGHIỆM

- Các kết quả thấp giả tạo có thể xảy ra sau khi BN uống sữa.

- Một số yếu tố có thể có tác động tới nồng độ PTH là: Có thai, đang trong thời kì cho con bú, tăng lipid máu và dùng chất đồng vị phóng xạ để chụp xạ hình trong vòng 1 tuần trước đó.         

- Các thuốc có thể làm tăng nồng độ PTH là: Thuốc chống co giật, furosemid, isomiazld, lithium, rifampin, steroid, thuốc lợi tiểu loại thiazid và các thuốc có chứa phosphat.

- Các thuốc có thể làm giảm nhẹ nồng đệ PTH là: Cimetidin, propranolol.

LỢI ÍCH CỦA XÉT NGHIỆM ĐỊNH LƯỢNG NỒNG ĐỘ PTH

1.      XN rất hữu ích để chẩn đoán các tình trạng cường chức năng và suy chức năng tuyến cận giáp, nhất là khi tiến hành đồng thời các xét nghiệm đánh giá chuyển hóa phospho-canxi và chức năng thận (creatinin máu).

2.      Các tình trạng tăng camxi máu do ung thư rất hãn hữu có đi kèm với tăng nồng độ PTH máu.

CÁC HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH LÂM SÀNG DỰA TRÊN Y HỌC BẰNG CHỨNG

Không nên đánh giá đơn độc nồng độ PTH. Do PTH có tác động tới cả nồng độ canxi và phospho, vì vậy cũng thường cần được đánh giá nồng độ của cả hai ion này. Do chức năng thận có thể có tác động tới nồng độ PTH, do đó cũng cần theo dõi nồng độ creatinin huyết thanh. Tóm lại, cần định lượng nồng độ canxi, phospho huyết thanh và nồng độ PTH trong huyết tương ở tất cả các BIM bị bệnh thận mạn tính có mức lọc cầu thận < 60 ml/min/1,73 m2.

CÁC CẢNH BÁO LÂM SÀNG

            Khi có tăng nồng độ PTH và canxi huyết thanh, bệnh nhân có nguy cơ bị các tình trạng bệnh lý như:

            - Sỏi thận do tăng canxi niệu.

            - Loãng xương do mất canxi của xương.

            - Suy thận.

            - Tăng huyết áp.