Xét nghiệm Hormon tăng trưởng GH và ý nghĩa lâm sàng

NHẮC LẠI SINH LÝ

Hormon tăng trưởng (Growth hormone [GH]) là một polypeptid được thùỵ trước tuyến yến sản xuất. Chức năng chính của hormon này là kích thích sự phát triển (tăng trưởng) của cơ thể. GH cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình tổng hợp protein, sử dụng axit béo, huy động insulin và sản xuất RNA.

Quá trình tổng hợp và giải phóng GH được vùng dưới đồi điều hòa thông qua vai trò của yếu tố giải phóng hormon tăng trưởng (growth hormone-releasing factor [GHRF] và yếu tố ức chế giải phóng hormon tăng trưởng (growth hormone release-inhibiting factor [GHRIH] Hay somatostatin).

 

Growth hormone - GH. Nguồn Internet

Giảm tiết GH ở trẻ em sẽ gây nên chứng lùn (dwarfism), trái lại tăng tiết GH gây ra chứng người khồng lồ (gigantism) ở trẻ đang tuổi phát triển và chứng to đầu chi (acromegaly) nếu tăng tiết GH xảy ra ở người lớn.

XN định lượng nồng độ GH huyết tương làm ngẫu nhiên không đủ chắc chắn để chẩn đoán tình trạng thiếu hụt của hormon này. Để cung cấp thêm các thông tin, có thể tiến hành test kích thích tiết GH (GH stimulation test) và/hoặc test ức chế tiết GH (suppression test).

Test kích thích tiết GH được tiến hành để chẩn đo án tình trạng thiếu hụt hormon tăng trưởng. Một loạt các phương pháp được sử dụng để kích thích bài tiết GH (Vd: dùng insulin gây tình trạng hạ glucose máu [insulin-induced hypoglycemia], gắng sức thể lực rấí mạnh và dùng thuốc như arginin hydrochlorid, glucagon, levodopa và clonidin hydrochlorid).

Test ức chế tiết GH được tiến hành để chẩn đoán tình trạng tăng tiết hormon tăng trưởng. Có thể ức chế giải phóng GH ở một người có nồng độ GH bình thường bằng cách sử dụng nghiệm pháp gây tăng đường máu bằng đường uống; trái lại ở người bị tăng tiết GH, nghiệm pháp gây tăng đường máu bằng đường uống sẽ ít hoặc không gây được tình trạng giảm tiết GH.

MỤC ĐÍCH VÀ CHÌ ĐỊNH XÉT NGHIỆM

XN được sử dụng để chẩn đoán tình trạng rối loạn phát triển ở trẻ em: chứng lùn tuyến yên (do giảm tiết GH ở trẻ em), chứng người khồng lồ (do tăng tiết GH ở trẻ đang tuổi phát triển chiều cao) và chứng to đầu chi (do tăng tiết GH ở người trưởng thành).

CÁCH LẤY BỆNH PHẨM

-  XN nồng độ GH huyết tương làm ngẫu nhiên:

+ XN được tiến hành trên huyết tương.

+ Yêu cầu BN phải nhịn ăn 8h trước khi lấy máu XN.

+ BN cần được nằm nghỉ ngơi trong một môi trường không gây stress ít nhất 30 phút trước khi lấy máu XN.

-   Tiến hành test kích thích/ức chế:

+ Cần ngừng dùng tất cả các thuốc nhóm strerosd trước khi chỉ định làm test nếu có thể.

+ Yêu cầu BN nhịn ăn 8-10h trước khi làm test.

+ BN cần được nằm nghi trong một môi trường không gây stress trong vòng 90 phút trước khi làm test

+ Tiến hành làm test theo quỵ trình.

Các mẫu bệnh phẩm sau khi lấy cần được chuyển ngay tới phòng XN do GH có thời gian bán hủy ngắn (20 - 25 phút).

GIÁ TRỊ BÌNH THƯỜNG

- Nồng độ GH (Khi lấy bệnh phẩm ngẫu nhiên):

+ Nam: < 5 ng/mL hay < 5 µg/L.

+ Nữ: < 10 ng/mL hay <10 µg/L.

- Test kích thích GH: > 10 ng/mL hay > 10 µg/L

- Test ức chế GH: < 2 ng/mL hay < 2 µg/L

TĂNG NỒNG ĐỘ GH

Các nguyên nhân chính thường gặp là:

-       Chứng to đẩu chi.

-       Chán ăn tinh thần.

-       Chứng khồng lổ.

-       Hạ glucose máu.

-       Khối u vùng dưới đồi.

-       Cường chức năng tuyến yên.

-       Khối u tuyến yên.

-       Trong giấc ngủ (2h sau khi ngủ).

-       Tình trạng đói ăn.

-       Phẫu thuật

GIẢM NỒNG ĐỘ GH

Các nguyên nhân chính thường gặp là:

-       Chứng lùn.

-       Chậm phát triển.

-       Tăng glucose máu.

-       Tình trạng suy chức năng tuyến yên.

CÁC YẾU TỐ GÓP PHẦN LÀM THAY ĐỔI KẾT QUẢ XÉT NGHIỆM

Nồng độ hormon tăng trưởng có thể thay đổi khi gắng sức, tình trạng dinh dưỡng, giấc ngủ và tình trạng stress.

- Không nên lên kế hoạch XN định lượng nồng độ GH trước 48h kể từ khi BN được làm một thăm dò chẩn đoán có sử dụng chất đồng vị phóng xạ.

- Các thuốc có thể làm tăng nồng độ hormon tăng trưởng là: Amphetamin, arginin, clonidin, dopamin, estrogen, glucagon, indomethacin, insulin, interferon, levodopa, niacin, thuốc ngừa thai uống, phenytoin.

- Các thuốc có thể làm giảm nồng độ hormon tăng trưởng là: Thuốc điều trị tâm thần, bromocriptin, corticosteroid, dexamethason, octreotid, progestin, valproic acid.

CÁC CẢNH BÁO LÂM SÀNG

Một kết quả XN tăng nồng độ GH chưa đủ để khẳng định chẩn đoán to đẩu chi hay không đạt được tình trạng lui bệnh đối với một BN to đầu chi đã được điều trị.

-  Một kết quả XN nồng độ GH thấp (thậm chí không định lượng được) chưa đủ để khẳng định BN có tình trạng thiếu hụt GH do ở một số người bình thường có thể có hàm lượng GH rất thấp (< 1 µg/L).

-  Khi tiến hành test kích thích/ức chế tiết GH, nên sử dụng thiết bị truyền ngắt quãng để có thể dùng thuốc và lấy mẫu máu mà không cần phải chọc tĩnh mạch BN nhiều lần.

-  Đáp ứng của GH khi làm test kích thích được coi là bình thường khi nồng độ GH tối đa > 10 µg/L

- Nếu nồng độ GH tối đa <7 µg/L, có thể kết luận là có tình trạng thiếu hụt GH hoàn toàn.

- Nếu nồng độ GH tối đa trong khoảng 7-10 µg/L, có thể kết luận là có tình trạng thiếu hụt GH một phần.

CHỐNG CHỈ ĐỊNH LÀM TEST KÍNH THÍCH HAY ỨC CHẾ GH

-  Chống chỉ định tiến hành test ức chế GH đối với:

+ Bệnh nhân bị tai biến mạch não.

         + Bệnh nhân có cơn co giật.

+ BN có nồng độ cortisol huyết tương cơ sở thấp.

+ BN có tiền sử bị nhồi máu cơ tim.

-  Chống chỉ định tiến hành test kích thích tiết GH đối với:

+ Trẻ < 1 tuổi (do insulin bị chống chỉ định).

+ Người có bệnh thận (do bị chống chỉ định dùng arginin).